Paradigma, Pozitivist Paradigma ve Eleştirel Paradigma Nedir?

Paradigma Nedir? 

Bir olay ya da duruma bakış açısıyla olulan  değer, fikir, inanç ve tekniklerin bir dizisi veya bilim insanlarının dünyaya bakış açısını şekillendirmek amacıyla kullanılmakta olan görüşleri demektir.

Paradigma sadece bilim alanında değil günlük hayatta da kullandığımız bir terimdir. Günlük hayatta iki kişinin aynı olayı farklı şekilde değerlendirip yorumlamasına bir örnektir. Bilim alanında ise daha çok sosyal bilimleri araştırmalarında görürüz , aslında paradigma bizim düşüncenizle oluşturduğumuz kavramsal bir çerçevedir. Ayrıca paradigmalar belli dönemlerde değişip gelişebilirler çünkü paradigmanın değişimi ancak başka bir paradigmanın çıkıp kabul görmesiyle gerçekleşir. Paradigmaların değişkenlik göstermesi ve sorgulanabilmesi bizlere bilimin de değişip geliştiğine örnek gösterilebilir. Ayrıca paradigma belirli sorun ve sorulara  bir çözüm üretmezse eski paradigmanın yerine yeni bir paradigma alınabilir, çünkü yapılan araştırma ve deneyler eski olan ve o anda iş görmeyen paradigmaları yıkarak yerine yeni bulunan paradigmayı bilim literatürüne tanıtabilir. Bunun yanında sosyal bilimlerde kullanılan paradigmalarda bir biyoloji veya fizik deneyi yapılmadığı için, insanı, insan eylemlerini, insan psikolojisini çalışmalarında kullandığı için eksik, tamamlanmamış ve hatalı olması ihtimalleri de kuvvetle muhtemeldir. Sosyal bilimlerde bulunan bu açık alan birçok paradigmanın ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bilimsel araştırmayı yürütürken konuya yaklaşılacak  yöntem ve paradigmalardan da bahsedecek olursak Bunlar; pozitivist paradigma, eleştirel paradigma, yorumlayıcı ve postmodern paradigma olarak ayrılırlar. 

Pozitivist Paradigma 

Pozitivist Paradigma genel olarak metafizik ve doğaüstü olaylarla ilgilenir, doğa bilimlerine özgüdür. Deney ve gözlem odaklı bir anlayışı vardır, doğa biliminin sosyal bilimlere katkı yapacağını savunur.

 Pozitivist Paradigma bilimsel olayları, insan davranışlarını ve diğer olguları dış etmenlere bağlar. Bilimsel araştırmalarında daha çok doğa yasalarını ortaya çıkarmak ve bu yasaları gözlemlemek için kullanır. Pozitivist paradigma araştırmalarının nicel bir bağlamda yürütülmesi gerektiğini savunur. Pozitivist paradigma, bilimin değerlerden bağımsız olduğunu, araştırmanın da nicel yöntemlerle yürütülmesini savunmaktadır. Genel olarak benimsenmek veya eleştirmek amacıyla sosyal bilimler alanında sıkça kullanılan bir terimdir. Pozitivist anlayışın ön kabulüne göre bilginin bilimselliği, bilgiyi dile getiren önermenin olgusal olarak sınanabildiğidir. Diğer bir deyişle bilimsel bilgi olgusal içeriği olan önermelerle dile getirilir ancak bilimsel bilgiyi ifade eden önermeler olgusal içerikten yoksun oldukları için test edilmeleri de mümkün değildir. Yani bilimselliğin ölçütü bilgiyi dile getiren önermenin sınanabildiğidir. Ayrıca bilimselliğin ölçütü bir önermenin anlamlı olup olmamasında yatmaktadır. Önermenin anlamlı olduğunu ise dış dünyaya ilişkin içerik taşıyıp taşımaması ile ölçülebilir. 

Peki bilimsel bilgi ve teoriye nasıl ulaşılacağı konusundaki evreler şu şekildedir. 

1 Önce konu ile ilgili gözlem ve deney yapılır. 

2 Gözlem ve deneyin birikimleriyle inceleme konusuyla ilgili genellemelere ulaşılır.  

3 Gözlem ve deneylerin birikimi sonucunda tümdengelimsel bir yolla varsayımlar üretilir. 

4 Üretilen varsayımlar, yeniden gözlem ve deney yoluyla sınanır. 

5 Sınanan varsayımlar genel geçer bir yasa değeri kazanır. 

6 Genellemelerin bir bütün haline getirilmesiyle inceleme konusu açıklayıcı bir teoriye ulaşır. 

Bilimsel bilgiye ulaşırken bu pozitivist yaklaşımlar süreç içinde değişime uğrayabilir ancak temel özellikleri bakımından geçerliliklerini kaybetmezler. Bilimsel bilgiyi edinmenin amacı nesnel gerçeklik alanında olan biteni açıklamaktır. Pozitivizme göre açıklama ise tümdengelim mantık kurallarına uygun olarak gerçekleşir. Pozitivist anlayışın teori kavramını belirlerken bilimsel bilgiyi teori doğa ya da toplum denilen nesnel gerçekliğin tümünü açıklamak zorunda olmamasıdır.Çünkü bütünü açıklamaya yönelik her girişim kendi içinde doğrulanabilme olanağından yoksun bir sistem ortaya çıkartacaktır. 

Eleştirel Paradigma 

Eleştirel Paradigma pozitivist paradigmaya bir tepki olarak doğmuştur ve 1930’larda Frankfurt Okulunda geliştirilen bir kuramdır.

Her konu ve eyleme eleştirel bir kuram olarak kendini yorumlamıştır. Örneğin Eleştirel  paradigma  açısından  pozitivist  paradigma,  insan  doğasını  anlama  ve anlamlandırmada  başarısızdır.  Bilimsel araştırmaların konularında yanılabilen ve yanlış bilgilere sahip kişileri;  gizli kalan, gerçek bilgiyle tanıştırmak ve bu çalışmalarla kişileri değişim ve sorgulama kavramlarıyla karşılaştıran bir sistemdir. Buna göre yapılan araştırma gizli olan gerçekği ortaya çıakracağından ayrıntılı yapılmalı ve sorgulanarak yeni bilgilere katkı sunmalıdır. Eleştirel Paradigmaya göre yanlış bilince sahip bireyleri uyarmak için  bilim doğru değerlerden oluşturulmalıdır. Eleştirel Paradigmanın temelinde modern toplumda geçerli olan rasyonalite anlayışının eleştiri inşasi üzerine inşa edilmektedir. Ayrıca bu yaklaşım modern toplumsal – siyasal örgütlenmeyi demokratik bulmamaktadır çünkü eleştirel siyaset teorisinin demokrasiye yaklaşımı liberal sistemi katılımcı demokrasi fikri açısından eleştiren düşünce gelenekleriyle benzerlik göstermektedir.  Eleştirel teorinin demokrasiyi ele alışında asıl öneme sahip olan konu özgürlüktür ancak eleştirel teorinin rasyonaliteye yüklediği anlamlar farklıdır. Örneğin bir insanın rasyonel bir eylemde bulunduğunu söylediğimizde  o eylemin ilgili kişilerce eleştirilebileceğini veya savunulabileceğini göstermektedir zaten ilgili kişiler o eylemi temellendirme yetisine sahiptir. Ayrıca rasyonalite iletişimi gerektirir çünkü birisi bir olayı ancak başka bir kişi o olayı anlayacağı koşulları yaratırsa  o olay rasyonel olur.  

Kaynakça:  

İki Farklı Siyaset - Levent Köker 

ANKARA ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ANABİLİM DALI          NOTLARIM: BİLİMSEL ARAŞTIRMA PARADİGMALARI      Dr.Ergül Demir 

https://www.iienstitu.com/blog/paradigma-nedir